XIX wiek - Charakterystyka

Dorożka - Lekki pojazd konny, pojawiający się w połowie XIX wieku. Środek regularnego transportu miejskiego, mogącego przewieźć ledwie kilka osób. Odpowiednik dzisiejszych taksówek.

Spoiler:

Konny Omnibus - Pojazd konny, wieloosobowy kryty. Również stosowany jako komunikacja miejsca, napędzana przez konie. Rozpowszechniony od XVII wieku do XIX, starając się by był rozpowszechniany w wielu krajach. Odpowiednik dzisiejszych autobusów.

Spoiler:

Gig - Jednokonny pojazd, mogący przewieźć jedną lub dwie osoby. Elegancki i okryty, posiadający wysokie dwa koła. Używany w XIX i XX wieku.

Spoiler:

Karawan pogrzebowy - Pojazd konny, służący do przewożenia trumny z ciałem zmarłego. Czterokołowy z okryciem, otwierany od tyłu.

Spoiler:

Faeton - Pojazd sportowy. Czterokołowy ciągnięty przez jednego lub parę koni. Charakteryzował się dużymi kołami i bardzo lekkimi resorami i niewielkim pudłem. Fantazyjny, szybki i niebezpieczny. Jego nazwa ma powiązanie z mitycznym Faetonem.

Spoiler:

Lando - Powóz czterokołowy, dwu- lub czterokonny, posiadający cztery siedzenia dla pasażerów z podwyższonym siedzeniem z przodu da powożącego. Siedzenia dla pasażerów są umieszczone na przeciwko siebie. Lando posiada charakterystyczny półkolisty kształt, u którego krawędź drzwi jest najniższym punktem korpusu pojazdu. Skonstruowany w XVII wieku w niemieckiej miejscowości Landau in der Pfalz. Używany jako pojazd dworski głównie w Niemczech i w Anglii, a w XIX i początku XX wieku - stał się powozem reprezentacyjnym i wyjazdowo miejskim.

Spoiler:

Wolant - Powóz czterokołowy, nie posiadający ochronnego okrycia przed deszczem, za to wyposażony w składanego kozła. Czasami i bez niego. Znany i użytkowany od XIX wieku.

Spoiler:

Dyliżans - Duży i zamknięty pojazd cztero- lub sześciokonny, służący do przewozu pasażerów i przesyłek pocztowych na stałych trasach. Używany od połowy XVI do połowy XIX wieku. Do czasu, póki nie wprowadzono przejazdy kolejowe.

Spoiler:

Kabiolet - Pojazd dwukołowy, ciągnięty przez jednego konia, posiadał dodatkowo podwyższone siedzenie dla woźnicy. Mógł przewieźć nie więcej jak dwie osoby.

Spoiler:

Pojazd dwukołowy, którego początki wynalezienia sięgają początku XIX wieku, czyli w okresach lat 1813-1817. Pierwszy rower był maszyną biegową, którą napędzało się poprzez odpychanie nogami. Dopiero w 1884-1885, opracowano pojazd na wzór współczesnego, posiadającego oba koła równej wielkości, kierownicą połączoną z widelcem i tylne koło napędzane przekładnią łańcuchową, którego można już było napędzać pedałami. W tych czasach jeżdżono jeszcze na bicyklach, na których jazda była co prawda niebezpieczna.

Spoiler:

Za początek pojawienia się pojazdów parowych cechuje rok 1769. Lecz dopiero z początkiem XIX wieku rozwinęła się ich produkcja i udoskonalanie, wykorzystując dotychczasowo wprowadzone idee transportu parowego. Samochody z silnikiem spalinowym, zaczęły pojawiać się w latach 1875, a jako pierwszy taki okaz przedstawiony został w Wiedniu.

Spoiler:

Tramwaj konny - Lekki pojazd szynowy miejski, zaprzęgany przez jednego lub dwa konie. Znany od połowy XIX wieku. Ułożenie gładkich szyn na nierównym bruku, pozwalało na uzyskanie większej prędkości, w przeciwieństwie do omnibusów konnych. Minusem tego była ograniczona siła i wytrzymałość zwierząt.

Spoiler:

Tramwaj parowy - Napędzany maszyną parową, pojazd szynowy komunikacji miejskiej. Maszyną parową mógł być silnik parowy albo lokomotywa parowa. W Europie wprowadzone zostały w latach 70. XIX wieku.

Spoiler:

Kolej konna - Kolej wąskotorowa, stosowana w XIX wieku i na początku XX wieku w przemyśle. Rzadko służyła jako transport osób. Wagon kolei ciągnięty był przez konia na pasie umiejscowionych szyn, będące kierunkiem do celu.

Spoiler:

Kolej parowa - Rozwijający się transport przemysłowy, szczególnie związanego z kopalniami, zaczęło potęgować stworzeniem środka transportu z napędem mechanicznym. Miało to miejsce w Wielkiej Brytanii już na początku XIX wieku. W 1803 właśnie powstała pierwsza kolej konna użytku publicznego, wykorzystywana do transportu towarów. Zaś cztery lata później, do przewodu osób. Dopiero od 1825 roku rozpoczął się intensywniejszy rozwój transportu kolejowego i uruchomienia pierwszych linii na dalekie odległości między miastami. Tym samym wprowadzono pociągi napędzane lokomotywą parową.

Spoiler:

Pierwszymi latającymi maszynami były lotnie, zbudowane ze szkieletu, poszycia (skrzydła) i uprzędzi mocującego do niego pilota. By wzbić się w powietrze, pilot musi dokonać rozbiegu i to najczęściej ze wzniesienia. Pierwsza lotnia powstała w XIV-XV wieku przez Leonarda da Vinci. W XIX wieku dokonywano kilku próbnych lotów kończących z powodzeniem. Dokładny rozwój lotnictwa cechuje się na XX wiek. By dostać się na dalekie odległości krajowe, ludzie posługiwali się bardziej transportem wodnym.

Spoiler:

Pierwsze statki pasażerskie, tak zwane parowce, pojawiły się w XIX wieku i były to amerykańskie Clermont i Savannah. Parowce były statkami dość niebezpiecznymi, ponieważ niektóre z nich posiadały niewystarczająco wytrzymałe kotły, co następnie doprowadzało do eksplozji. Udoskonalone zostały dopiero w drugiej połowie XIX wieku. Ich początek sięga końcówki XVIII wieku. W Wielkiej Brytanii pojawiły się dwa największe statki pasażerskie, także będące napędzane maszynami parowymi:
Great Britain - Pierwszy duży parowiec, zbudowany w latach 1839-1845 w Bristolu. Ta wspaniała maszyna parowa była wyposażona w sześć masztów z żaglami, liczyła w załodze 130 osób i 360 miejsc pasażerskich. Jego trasa morska kierowana była do Nowego Jorku i Australii.
Great Eastern - Największy brytyjski statek pasażerski w XIX wieku. Zbudowany w 1854-1858 roku w Millwall, koło Londynu. Posiadał dwie maszyny parowe, gdzie jedna napędzała śrubę a druga dwa koła łopatkowe. Statek ten także wyposażony był w sześć masztów z żaglami. Załoga liczyła 400 osób, zaś miejsc pasażerskich było około 4000. Statek okazał się być nie udanym projektem, który odbył ledwie kilka rejsów, po czym w 1864 roku sprzedano go i przekształcono na kablowiec. W 1880 roku wykorzystano go do pokazów cyrkowych i wystaw w Liverpolu. W 1889 roku pocięto go na złom.

Przeznaczona do zadawania ciosów lub cięć miażdżących. Uważana jest za najstarszy rodzaj broni. Prezentuje się najczęściej w postaci metalowego żeleźca lub głowicy na drewnianym trzonie. Przykładami takiej broni są: maczuga (buzdygan), topór, buława, wekiera (odmiana maczugi). Broń obuchowa od XV-XVI wieku zaczęła zanikać, czego powodem było pojawienie się broni palnej, lub lekkiej siecznej. W XVIII i XIX wieku używana jeszcze była przez chłopów podczas powstań, zaś niektóre z rodzai jak buława czy buzdygan, stały się oznakami władzy wojskowej.


Jej celem było kłucie, cięcie lub wykonanie obu tych czynności na raz. Drzewcem była najczęściej rękojeść w postaci długiego kija, na którego końcu znajdował się stalowy rodzaj ostrza. Przykładowymi broniami drzewcowymi są: lanca, kopia, pika, halabarda, włócznia, naginata, partyzana, szponton (zastąpił pikę w XVII wieku, pierwszymi użytkownikami tego rodzaju broni byli Włosi). Używana przez piechotę oraz podczas jazdy. Bronią drzewcową, przeznaczoną do rzucania jest oszczep, początkowo będący zakończony ostrym końcem. Jego lekkość pozwala na dużą odległość rzutu i trafienia do celu. W XIX wieku była bardzo skuteczna podczas walk. Jej zanik zaczynał się z wiekiem XX, czego powodem był rozwój broni artyleryjskiej, palnej i pancernej.


Służąca do walki wręcz. Jej budowę stanowi najczęściej rękojeść na jedną rękę lub obie oraz głowni, która przy niektórych rodzajach jest zakrzywiona (np. katana, szabla). Bronie posiadające najczęściej prostą głownię to: na przykład miecz, rapier, szpada. W XIX wieku wraz z rozwojem broni palnej, broń biała w niektórych krajach zanikała w użytkowaniu.


To rodzaj broni wyrzucającej pocisku na duże odległości, za pomocą energii mechanicznej lub chemicznej. Do takich zaliczano broń palną, ze względu na wyrzucany przez nią mały pocisk. W dawnych czasach konstruowane były duże maszyn, przypominające dźwignie.
Najstarszym rodzajem broni miotające jest łuk, wynaleziony już przed naszą erą. Najczęściej służące do polowań na duże odległości. Tak samo starszą bronią co łuk są kusze. Broń która pozwalała naciągać cięciwę i ustawić na niej strzałę. Inne bronie należące do tego rodzaju: proca, balista, haubica (działo kalibru, które pojawiło się w XVII wieku w Szwecji i rozprzestrzeniło się na inne kraje).


Jej początki sięgają czasów IX wieku w Chinach, wraz z wynalezieniem prochu czarnego. Za czasów dynastii Song, wykorzystywano surowiec do tworzenia min, prostych granatów i bomb. Proch czarny, dotarł do Europy w okolicach XIII wieku, poprzez wymiany handlowe z Bliskim Wschodem lub poprzez Szlak Jedwabny.
W połowie XIX wieku pojawiła się broń odtylcowa, którą ładuje się od wlotu lufy (od tyłu broni) po otwarciu zamka. Zastąpiła broń odprzodową, którą ładowało się od strony wylotu lufy (od przodu).
Dostępnymi w XIX wieku broniami palnymi, były już: pistolety (od XVI wieku), rewolwery (od XVI wieku, ich rozwój nastąpił w XIX wieku).
Do tego rodzaju broni można zaliczyć także karabiny. Do połowy XIX wieku, były bronią jednostrzałową, odprzodową (ładowaną od wylotu lufy). Wraz z rozwojem broni palnej, gdzie ładowanie miało miejsce odtylcowa (ładowana od tyłu lufy), doczekały się tego rodzaju również karabiny. Stały się dzięki temu skuteczniejsze i były szybkostrzelne.

Urządzenie do przekazywania informacji tekstowych na odległość. Elektromagnetyczny telegraf igiełkowy, został skonstruowany w 1833 roku w Getyndze (Niemcy). Zaś zbudowany przez angielskiego fizyka i wynalazcę w 1837 roku. Telegraf wykorzystywał pięć przewodów do kierowania wskazówką w odbiorniku, wskazującej różne litery alfabetu.
W tym samym roku w Ameryce, opracowano nieco prostszą jego formę, na podstawie kropek i kresem, czyli używając alfabetu Morse'a, przesyłanych przez jedną parę przewodów.

Spoiler:

Na początku XIX wieku wynaleziono i skonstruowano pierwsze urządzenie pozwalające na komunikację między osobami na odległość. Z biegiem lat udoskonalano owe urządzenie, że w czasach u końcu XIX wieku było już znane i użytkowe w wielu krajach. Niestety używanie telefonu było możliwe w miejscach publicznych. Rzadko kto był wstanie posiadać telefon w swoim domu. Budki telefoniczne w tych czasach jeszcze nie miały miejsca bytu. Pierwszą postawiono dopiero w maju 1903 roku, przed Staple Inn w High Holborn w Londynie.

Spoiler:

Wynalazek powstał w połowie XIX wieku. Elektryczne źródło światła, zastępujące świece i lampy naftowe. Po 1878 roku, zaczęto praktykować wykorzystywanie żarówek, co w ten sposób zaowocowało pojawianiem się oświetlenia elektrycznego.


Oświetlenie nocne ulic w mieście, jako lepsza widoczność i zmniejszenie nieszczęśliwych wypadków. W dawnych czasach ulice oświetlano za pomocą pochodni czy lamp olejowych. Jako pierwsze takie rozwiązanie, zastosowano w Londynie. Rozwój oświetlenia ulicznego nastąpił w XIX wieku, kiedy wynaleziono lampę naftową oraz gaz miejski. Pierwsze ich użycie wykorzystano w Londynie i w Paryżu.
Wraz z etapem rozwoju elektryzacji, lampy naftowe i gazowe zaczęto zastępować elektrycznymi (łukowymi), a następnie żarowymi (z użyciem żarówek).


Camera Obscura, z łacińskiego "ciemna komnata". Inaczej zwany aparat fotograficzny, ciemna optyczna lub kamera otworkowa. Urządzenie przystosowane to tworzenia zdjęć fotograficznych. Jego początki sięgają XI wieku, zaś rozwój większy rozwój i dopracowanie nastąpiło od 1887 roku, gdzie wprowadzono kilka ulepszeń. Fotografie jakie były odbite, nie posiadały barw i wyrazistej ostrości.  

Spoiler:

Zostały wynalezione, bądź skonstruowane dopiero pod koniec  XIX wieku. Oznacza to, że w naszych fabularnych czasach jeszcze nie istniały. Nie ma jednak co ukrywać, że ich pierwsze pojawienie się miało miejsce w Anglii.


Oficjalne pojawienie się maszyn samomyślących i liczących, cechuje się na połowę XX wieku. Oznacza to, że w wieku XIX jeszcze ich nie było. Można więc zapomnieć o korzystaniu z laptopów, pecetów, ipadów i wszystkiego co współczesne jest nam znane.

Najstarszy środek masowego przekazu informacji, którego początki sięgają już w II wieku przed naszą erą w Chinach. W Europie słynny stał się "Acta Diurna Populi Romani" ("Dziennik Narodu Rzymskiego") założony przez Juliusza Cezara w 59 wieku przed naszą erą. Prawdziwy rozwój prasy datowano na XVI - XVIII wiek, po wynalezieniu druku. Wtedy zaś nastąpił dynamiczny rozwój gazet. W XIX wieku prasa została oficjalnie zaliczona do mass mediów, czyli środków masowego przekazu.
Poniżej znajdują się wybrane gazety, które były wydawane w XIX wieku:

WIELKA BRYTANIA:

• London Gazette - Najstarsza gazeta angielska, publikowana już w Zjednoczonym Królestwie. Pierwsza publikacja miała miejsce w listopadzie 1665 roku. Wtedy funkcjonowała pod nazwą "Oxford Gazette". To oficjalny dziennik w Wielkiej Brytanii, publikujący wszelkie ogłoszenia królewskie i rządowe.
  
• The Sunday Times - Brytyjski tygodnik społeczno-polityczny, ukazujący się jedynie w niedziele. Jego pierwsze wydanie miało miejsce w 1821 roku, pod nazwą "New Observer", zmienioną później na "The Independent Observer". Ostatecznie w 1822 roku otrzymał obecną nazwę "The Sunday Times". Uważana jest za siostrzaną gazetę dziennika "The Times". Zawiera umiarkowanie konserwatywne poglądy społeczno-polityczne.

LONDYN:

• London Evening Standard - Brytyjski i darmowy dziennik popołudniowy. Wydawany od poniedziałku do piątku. Jego pierwsze wydanie ukazało się w maju 1827 roku. Zawiera wiadomości lokalne, krajowe i z zagranicy.
  
• News of the World - Brytyjski tabloid, będący niedzielnym wydaniem. Jego pierwsze wydanie miało miejsce w 1843 roku. Zawierał tematykę plotkarską sławnych osób i opisy skandali seksualnych (jego publikacja zakończyła się w 2011 roku z powodu afer podsłuchowych).
  
• The Economist - Tygodnik brytyjski, niezależny politycznie. Pierwsze wydanie miało miejsce w 1843 roku. Charakterystyczną cechą gazety jest to, że jest podpisywany nazwiskiem redaktora naczelnego.
  
• The Times - Brytyjski dziennik społeczno-polityczny, którego pierwsze wydanie miało miejsce w 1785 roku. Założony był pod nazwą "The Daily Universal Register", lecz w 1788 zmieniono na "The Times". Od powstania, do 1792 roku, był wydawany w technice logografii (technice szybkiego zapisywania tekstów mówionych).
  
• Leicester Mercury - Brytyjski tygodnik, gazeta regionalna. Ukazująca się w hrabstwach Leicestershire oraz Rutland. Jej początki sięgają XIX wieku, gdzie jej nazwa brzmiała "Leicester Daily Mercury". Prezentuje ona działy: biznesu, polityki, edukacji, rozrywki, przestępstwa, zdrowia, sportu, ofert pracy i ogłoszeń.

WALIA:

• South Wales Echo - Walijski dziennik, wydawany na południu kraju. Pierwszy numer został opublikowany w 1884 roku i posiada formę tabloidu.

SZKOCJA:

• Glaslow Herald - Brytyjski dziennik wydawany od 1783 roku w Glasgow. Jeden z najstarszych ukazujący się w Wielkiej Brytanii. W 1802 zmieniono jego nazwę na "Herald and Advertiser", a w 1805 na "Glaslow Herald" (dziennik ten w dzisiejszych czasach nosi nazwę "The Herald", utworzoną w 1992 roku).
  
• The Scotsman - Brytyjski dziennik, wydawanych w Edynburgu (Szkocja). Pierwsze wydanie miało miejsce w 1817 roku. Od 1855 został wypuszczany jako tygodnik. Prezentuje poglądy konserwatywno-liberalne.

IRLANDIA:

• The Irish Times - Irlandzki dziennik, którego pierwsze wydanie miało miejsce w marcu 1859 roku. Powstała jako reprezentacja środowisk anglikańskich, opowiadających się za pozostaniem Irlandii w Wielkiej Brytanii.
  
• Irish Examiner - Irlandzki dziennik krajowy, wydawany w Cork. Jej początki zaczynają się w 1841 roku, pod nazwą "Cork Examiner". Na jakiś czas zmieniono jej nazwę na "The Examiner", gdzie ostatecznie zdecydowano się na obecną nazwę.  

W tym wieku, nastąpił nie tylko wysoki rozwój transportu i technologii ale również miał on miejsce w nauce i biologii. Wynaleziono szczepionki na choroby zakaźne, przeciwko wściekliźnie oraz antybiotyki, które pomogły zwalczyć wiele chorób, jak na przykład grypę. Ten postęp przyczynił się także do zwiększonego nacisku na higienę, przy czym powstały systemy sanitarne, kanalizacja i odprowadzanie ścieków, a także odprowadzanie i doprowadzanie wody. Dzięki tym działaniom, średnia wieku ludzkiego, a tym bardziej dzieci, zwiększyła się. Można było także zapomnieć o pojawieniu się śmiertelnej choroby zwanej cholerą, która pustoszyła miasta, liczną masą zgonów, jako jedna z najbardziej zakaźnych chorób.
Ten wiek przyczynił się także do powstania rozwoju diagnostyki, chirurgii i chemioterapii. Wynaleziono także środki znieczulające, dzięki którym chorzy nie musieli się już męczyć z bólami.
Można więc w skrócie powiedzieć, że pod koniec XIX wieku można było zapomnieć o takich chorobach zakaźnych jak cholera, a to wszytko dzięki systematycznemu rozwoju zadbania o czystość miasta jak i obywateli.

W czasach wieku XIX (od około 1850 roku), stroje wiktoriańskie prezentowały się bardzo ładnie i elegancko. Kobiety ubierały długie suknie wsparte na krynolinie. Rękawy posiadały różne wykończenia i długości. Od zwykłe po koronkowe. Długie, średnie i bezrękawniki. Stroje te mogły być jedno- lub dwuczęściowe. Czyli osobno gorset i spódnica. Dodatkowo kobiety, które było stać, mogły zakładać eleganckie kapelusze, stanowiące czasem w tych czasach podstawą ubioru wychodzenia na zewnątrz z domu. A przy denerwującym słońcu, nosiły ze sobą eleganckie parasolki. U mężczyzn moda dużo się nie zmieniała. Ewentualnie kroje garniturów, przy kołnierzach i koszul. Te ostatnie były często luźne w rękawach, przypominające pirackie, mające czasami koronkowe zakończenia. Każdy niemal mężczyzna na ulicy miał na głowie kapelusz a na dłoniach rękawiczki.
Poniżej przedstawiam stronę, zawierającą galerię wybranych sukien czasów wiktoriańskich:
1850 - 1870 Wczesny Wiktorianizm
1870 - 1890 Epoka Wiktoriańska
Świat mody męskiej

Dla przypomnienia i ułatwienia możliwości poruszania się w klimacie forum opartego na wyżej wymienionym okresie, przedstawiamy listę filmów kostiumowych, gdzie kilka z nich jest nam dobrze znanych: Filmy Kostiumowe z tego okresu.

Urodzeni w bardziej zamożnych i bogatych rodzinach, uczeni byli od małego odpowiedniej etykiety. Zachowania, poruszania się i mowy. Wszystko to dlatego, by móc się dobrze pokazać wśród pozostałego towarzystwa tej samej klasy. Życie takich osób było mocno ograniczone. Sztywne i pełne nakazów oraz zakazów. Ojcowie tego wymagali od swoich dzieci. By córki były przykładnymi żonami, zaś synowie dobrymi następcami w rodzinie i panami. Wszyscy z tego pokroju musieli znać zasady tak zwanego "savoir vivre". Najdrobniejsze uchybienia w swoich czynnościach, poruszaniu się w przebywającym towarzystwie, mogły prowadzić do nieprzyjemnych plotek.
Na tamte czasy, plotki były zmorami i nie kończyły się dobrze dla obmawianego. Kobiety mogły w takim przypadku pozostać starymi pannami bądź nie zostać nigdzie zatrudnionymi. Plotki potrafią się szybko roznieść, a niektórzy są w stanie w nie uwierzyć. A nikt niezdarnych chcieć nie będzie.

Arystokraci odnosili się z wyższością i lekceważąco do innych. Nie spoufalali się z niższymi klasami społecznymi. Podobnie dostrzec to można było w szkołach, w których funkcjonował podział na uczniów lepiej urodzonych od tych z niższych warstw społecznych. Podobnie w kasach biletowych, jak i tramwajach konnych posiadających dwie klasy (w pierwszej znajdowały się siedzenia obite czerwonym pluszem, w drugiej - drewniane ławki). Kamienice miały dwa osobne wejścia - szersze dla państwa i węższe dla służby. Tak samo jak w przypadku wypadku mającego miejsce na ulicy, elita nie interweniowała by pomóc poszkodowanemu.

W XIX wieku, kobiety były ubezwłasnowolnione. Mogły przebywać w miejscach publicznych tylko w obecności swojego męża, rodziny, przyjaciółki służącej lub guwernantki. W przypadku kiedy mąż zachorował albo nie miał ochoty uczestniczyć w balach - żona musiała pozostać z nim w domu.
Nie przywiązywano uwag do wad czy zalet kobiety i tego jaka była. Nawet jeżeli jej cechami była mądrość, oczytanie, pracowitość itp. Cechowane cnoty jakie akceptowano to przyzwoitość i wierność mężowi, który z kolei wierny być nie musiał.

W Anglii funkcjonował zwyczaj sprzedawania żon. Był to sposób na zakończenie nieudanego małżeństwa na drodze porozumienia. Początki takiego zwyczaju sięgają już XVII wieku, jako że rozwody były dostępne jedynie bogatszym, biedniejsi rozwiązywali ten problem w inny sposób. Niektóre źródła donoszą, że nie tylko biedniejsi, ale i lepiej usytuowani, a także szlachetnie urodzeni mężczyźni, w taki sposób pozbywali się żon. Co można by ten proces nazwać także handlem.
W momencie takiej sprzedaży, mąż wstępnie paradował dumnie z żoną na postronku umocowanym wokół szyi, ramienia lub talii swojej żony, by później publicznie ją sprzedawać na drodze licytacji temu, kto da największą kwotę.
W połowie XIX wieku, władze nie były pewne czy wprowadzić zakaz takiej sprzedaży. Ten zwyczaj jednak utrzymywał się do początku XX wieku.